Emily on the road, 2006-2012

Na mañá do 9 de agosto de 2006 estaba na Serra de Outes, tomando café (só largo, con pouco azucre; bebo pouco a pouco, até estar morno) nunha das mesas da parte de atrás do John Turkey. Debía vir do médico. Comecei a garabatear versos nun caderno que me regalara Óscar Sendón catro anos atrás, cando volveu de Canadá (con cunchas de caramuxas do Pacífico para o colectivo Sacou). Escribín con rapidez un poema sobre Emily Dickinson, repleto de ironía e encabalgamentos. O caso é que cando marchei completara máis de noventa versos, que aí quedaron. O 8 de decembro do mesmo ano volvín sobre eles e engadín, sen moito entusiasmo, outra ducia. Proxectos truncados, nos meus cadernos, hai moitos; este sería un máis.

No 2007 escribín moi pouco, e case todo por encargo. Mais lin bastante. Entre xaneiro e febreiro vivín en Ferrol. Era o segundo ano que traballaba no ensino. Antes, na editora, sempre tiña libros diante, mais pouco tempo para lelos. Agora tiña tempo para os libros. Collín confianza cun libreiro de vello da cidade. Pola mañá lía e paseaba, pola tarde ensinaba galego na EOI. Sentíame un flâneur. O seguinte destino foi Rianxo; na véspera, para ir collendo o ton, lin Historias e invenciones de Félix Muriel. A escrita narrativa tentábame, ía anotando ideas para unha novela e algúns contos que aínda non comecei.

Estiven a piques de sacar praza nas oposicións. Destináronme un ano enteiro a Salceda de Caselas. Alí tentei volver escribir. Non había unha boa libraría mais enchín o ático onde vivía cos meus libros; estaba traballando nunha ponencia sobre poesía (e filosofía e tradución), polo que precisaba moita documentación. Na primavera do 2008 escribín un relato sobre a peste en Noia no ano 1599, e metinme tanto na historia que crin estar a desenvolver os síntomas da enfermidade. Gustábame esborranchar servilletas mentres bebía viño nos bares. Ás veces levaba comigo un caderno de tapas azuis, feito a medida, que encargara nunha imprenta. Copiei nel o poema "Sobre a escrita", de Edeltraut Gallinge:

Un escribe

para que non se esquezan dun,

tamén descifraron 

xeroglíficos, 

a conta

resultou. 

Agora, mentres continúo estas liñas, estou na mesma mesa de hai seis anos, se é que unha mesa de bar pode ser a mesma despois de seis anos.

Sempre que está libre séntome aquí. É como un rito. Como se me axudase a escribir. Algunha outra entrada deste blogue foi redactada aquí, mentres tomaba café, escoitaba música e vía pasar a xente. E tamén gastei aquí follas de cadernos e servilletas, claro. É a miña taberna favorita da Serra. 

Nos destinos académicos que fun tendo, sempre de aquí para alá, andei algo polas tabernas, polo que fun xuntando un feixe de textos dispersos. Moitos deles volvían teimosamente sobre Emily Dickinson, ou máis ben sobre a idea que me fixera de Emily Dickinson. Tamén pensaba moito en Jack Kerouac, porque a miña vida era unha estrada, de aquí para alá; sen ser de ningures, e sabendo ben de onde era. 

Manuel L. Rodrigues fundou a editora Acha Escrava no 2009. Xa logo me pediu un libro para publicar. A resposta foi inmediata: díxenlle que tiña un poemario a medio facer.  Foi así como tiven que volver escribir en serio. Merquei un caderno de tapas azuis, onde comecei a tomar notas, moitas delas rescatadas dos outros cadernos, servilletas e papeis soltos. 

A maioría das anotacións eran fragmentos de lecturas, algo así como a bibliografía do que había vir. O poema Emily on the road comezou a madurarme na cabeza xa no 2010, cando vivía en Gondomar. Nunca imaxinara que puidese escribir no cuarto dunha pensión, mais acabei por afacerme. Creo que mesmo mudei algo o estilo daquela. Non lembro ano tan malo. Hai uns días, cando volvín alá presentar o libro, ao pasar a carón da biblioteca municipal, onde pasei tantas horas, abrinlle as portas á melancolía, mais xa basta. 

En xaneiro de 2011 (apremado polo editor e mais por Manolo do Río, cada vez que os tres nos xuntabamos arredor dunha mesa no John Turkey os venres pola noite) encarei o texto narrativo central, dividido en capítulos (que lle mandaba, un a un e desordenadamente, ao pintor m. m. reino, para que mos ilustrase), seguindo o guión que marcara. Daquela vivía en Burela. O inicio do libro saíu dunha tarde que pasei no porto desta vila. O sosego mental durou todo o ano, e aproveiteino. Aínda así, como fun complicando moito a historia (non me bastaba con Emily e Jack que aínda tiven que chamar por Orfeu e Ofelia, por exemplo), había veces nas que non sabía por onde seguir, como lle pasa a calquera que escribe.

Impacientes por ver dunha maldita vez o resultado, estes dous amigos foron turrando da historia, e por iso teñen un espazo na dedicatoria do libro. Despois do verán, xa en Outes, pasei o manuscrito á computadora e funo reescribindo varias veces. Cando o dei por rematado envieilles o texto (tamén a Óscar Sendón e a Iria Lago), á espera de veredicto. Non estaba nada seguro do que fixera. Díxenlles que mudasen o que visen conveniente, mais pareceulles ben tal como estaba. Aínda me deixaron facer varias modificacións e aproveitei para ir reescribindo, de xeito bastante secreto, para non amedrentalos máis.
Así, tras tanta espera, un día do pasado outono, coma quen non quere a cousa, o libro foi levado á imprenta, e levaron con el as miñas obsesións perfeccionistas, a miña teima por corrixir. O que veu despois contaréivolo outro día.

Fun por slam e vin premiado

Algunha vez oíra falar, sen moito interese, do poetry slam. O que non sabía é que fora inspirado nos combates de boxeo. Pensaba que só tiña que ver coas "pelexas de galos" do hip hop, que tanto nos lembran ás regueifas patrias. 

O pasado verán coñecín en Rianxo, na residencia de escritores dos amigos de Axóuxere, a Irene La Sen, que é toda unha experta nestas lides da poesía slam, e fíxome interesarme máis por esta modalidade poética.

Quizais o pánico escénico que teño cando recito en público (o que fai que me considere un pésimo recitador) xustifique a miña preferencia pola lectura silenciosa da poesía, o cal non me impide admirar a valentía dos poetas slam. Tamén admiro o valor dos seus poemas (cando o ten).

Así pois, ninguén máis sorprendido ca min o día que me clasifiquei como finalista no segundo torneo poético do Slam Arousa, o domingo 4 de novembro, no bar Brétema, en Ribeira (desculpade que non sexa tan garrulo como para escribir este topónimo con "v"). Detrás desta iniciativa anda a actriz e poeta Esther F. Carrodeguas. Quen me liaron a min para participar foron Pastor Santamaría e Ali Padín.

Ao final, tras competir na segunda volta co meu amigo Manuel L. Rodrigues e mais con Ramona Golías, o público optou por min. Parecíame incrible, mais así foi. E iso que seguramente o que eu fago fose o que menos lle acaese ao estilo poetry slam. Clasifiqueime para a gran final na Illa de Arousa e déronme este agasallo:

Aquela noite coñecín a Celia Parra, a miña antecesora no premio, finalista en Taragoña. Recoméndovos o seu RE(C)verso, un CD de audiopoemas. Ela si que sabe recitar!

Poucos días despois volvín ao bar Brétema, onde presentei o meu novo libro de poesía. Apenas había xente. Xa vedes que a poética é a máis pasaxeira das glorias. E iso que aprendín a recitar un pouquiño mellor; supoño que algo lle debo a Pablo Sax, o meu acompañante musical na "Xira Emily on the road", quizais o meu mellor mestre no recitado de poesía.

Tamén presentei o libro noutro bar, en Boiro: A Pousada das Ánimas. Alí tiven algo máis de público. Na barra estaba Pedro Campos, a quen coñecera neste mesmo local unha noite na que nos xuntamos nun recital de "poesía salvaxe" (tamén participaba Esther F. Carrodeguas, e coñecina alí) cos poetas da Semana da Poesía Salvaxe de Ferrol. Curiosamente, poucos días despois, na mesma Pousada das Ánimas, Pedro Campos foi o novo vencedor do Slam. 

Polo de agora teño claro que non teño nada que facer contra Celia e Pedro. Danme mil voltas recitando e ao lado deles son un vellouco. Quizais a miña verdadeira vocación estivese no boxeo e non nas letras; pois corpo teño abondo. Mais deixareime caer pola Illa de Arousa. Sempre é mellor escoitar poemas (aínda que sexan malos) que andar ás hostias. Sexa lida ou recitada, haberá poesía!

O vampiro de Añón

Esta nova entrada vén complementar a anterior. A continuación insiro a última columna que publiquei no suplemento do ABC; desculpade pois que se repitan algúns datos, nomeadamente no parágrafo inicial (sobre os meus primeiros contactos coa biografía do poeta).

Aos dezasete anos presenteime ao I Certame de Poesía Francisco Añón, convocado polo Concello de Outes, e fun premiado cun vale por vinte mil pesetas a canxear en calquera libraría outense e coa publicación daqueles protopoemas (felizmente difíciles de atopar). Un dos libros que merquei foi Vida e obra de Francisco Añón, a tese doutoral de Bel Ortega, pois pareceume que sabía moi pouco (só coñecía os versos que lle escoitara a meu avó e a algunha mestra) daquel poeta afastado cuxo busto de bronce mirara con indiferenza nas miñas visitas á biblioteca municipal e a quen lle debía uns cartos ben descansados. Desde que lin a súa biografía o interese foi medrando paralelo ao meu modesto percorrido polas letras. 

Un dos estudosos que máis me animou a chama da curiosidade foi Gonzalo Navaza. Por el souben que Añón fora un pioneiro en moitos aspectos (e non só nos involuntarios, como o de probablemente ter o mérito de ser o primeiro escritor galego fotografado): nos seus versos aparecen, seguramente por vez primeira en lingua galega, unha referencia a Nova York, a homeopatía, un vampiro... Si, un vampiro, nun poema de 1876, cando aínda non se publicara Drácula (Londres, 1897). Aparece nunha preciosa elexía a Teodosio Vesteiro Torres, escrita pouco despois do suicidio deste; tamén contén o texto a que quizais sexa a primeira descrición dunha urbe contemporánea na literatura galega. 

Na Fundación Luís Seoane da Coruña tiven ocasión de ver a magnífica exposición "Drácula, un monstro sen reflexo. Cen anos sen Bram Stoker (1847-1912)". O coidado dos organizadores levou mesmo a incluír elementos textuais que relacionaban Galicia con esta temática: El vampiro, de Pardo Bazán; Un ollo de vidro, de Castelao; Un claro del bosque, de Fernández Flórez; a Carta XX do Padre Feijoo. Mais nada do vampiro de Añón, aquel que hai tempo me mordeu. Parece que non soubesen del, e é unha mágoa porque, ao nacer o 9 de outubro de 1812, sería boa ocasión de homenaxear o seu bicentenario. A elexía a Vesteiro faime máis ben pensar no animaliño quiróptero e non tanto no humano que volve da morte; mais tamén son quirópteros os que pinta Goya e si figuran na exposición. Consultei a Wikipedia; tampouco alí o vampiro de Añón ten reflexo.

Publicado na sección Artes & Letras Galicia, 

no diario ABC do 27 de outubro de 2012

Velaquí o meu exemplar do libro de Bel Ortega. A enruga que atravesa a capa denota o seu proveito. Téñoo repleto de anotacións e papeliños marcando páxinas. Agora mesmo está en proceso de restauración. Custoume daquela (5-8-97) 4.120 pesetas, nunha libraría que xa non existe.

O Poeta Añón e mais eu

A curiosidade por Francisco Añón vénme desde os dezasete anos, cando me premiaron no certame que leva o seu nome no concello de Outes. Como gratitude destinei parte do premio a mercar a tese doutoral de Fernando Bel Ortega, pois sabía moi pouco de Añón; só lle escoitara a algunha profesora e mais a meu avó recitar algún poema de memoria. Grazas a Marita Gosende, a bibliotecaria de Outes, tiven acceso a diversos documentos. Manolo do Río deixoume ler a biografía que escribira Xosefina López de Serantes. E pola miña conta non deixei de anotar e copiar calquera dato que tivese algunha relación coa vida e obra daquel poeta. Despois, estudando o segundo curso de Filoloxía Galega, fixen un traballiño sobre a presenza da sátira e do humor na súa poesía, para a asignatura de Alonso Montero.

Cando Pilar Sampedro contactou comigo e con Santi Nieto para organizarmos un curso na Serra de Outes, en 2004, foi como comecei a traballar máis en serio e axudei a elaborar todo aquel material: a exposición e a súa guía, o roteiro literario, a obra de teatro e mais a unidade didáctica que acabarían callando neste libro, que saíu na editora onde eu traballaba:

Aí foi cando comecei a afondar na vida e obra de Añón, e pouco despois os artigos para a revista Terra de Outes, da asociación homónima, fixéronme manter a constancia; cada tres meses publico sequera un artigo sobre algún aspecto relacionado co poeta, na sección que titulo "Os papeis de Añón". Os números desta revista tédelos pendurados aquí, na páxina web que fixemos os de Terra de Outes para conmemorar hogano o bicentenario do nacemento de Francisco Añón. O noso presidente, Xoán Mariño, foi nomeado comisario do "Ano Añón", decretado polo Concello de Outes. A asociación organizou cursos e xornadas, tivo lugar un congreso na Cidade da Cultura, a directiva da RAG reuniuse en Outes no día do aniversario (9 de outubro), levouse a cabo a edición facsimilar dos seus poemas galegos, gravouse un disco, filmouse un documental... E a min encargáronme unha nova biografía hai agora un ano. Por sorte a maior parte do traballo de documentación xa estaba rematado, dadas as miñas achegas anteriores, de aí que puidese entregala sen problema a principios de xuño. Finalmente o novo libro (que vedes na marxe dereita deste blogue) incluía unha escolma poética. Con el tratei de poñer orde na cronoloxía dun dos poetas máis interesantes e orixinais do século XIX.

Aínda que poida parecer un escritor hoxe esquecido, Añón está vivo na cultura outense. Mais a memoria que hai del é basicamente oral. Sabemos moi pouco aínda da súa participación no levantamento de 1846, do "Hino dos povos", das viaxes por Europa con Mr. Shawford, dos seus retratos, da vida sentimental e familiar, do labor xornalístico... No libro ocúpome destes asuntos aportando o que puiden averiguar. Moitos misterios da súa biografía quizais morreron cos vellos que sabían cousas nunca escritas.